Lingguwistikong Etnograpiya ng Gaddang

Maikling Deskripsiyon ng Ortograpiyang Gaddang 

Filipino (Tagalog) at English ang wika ng pagtuturo. Sa ganitong kalagayan,  walang pagkakataon para sa mga kabataan na matuto sa wika ng kanilang mga magulang.  Maging sa pang-araw-araw na pakikipag-usap sa kanilang mga kaibigan o sinumang  nakakasalamuha araw-araw ay Tagalog at may pagkakataon din na English ang kanilang  ginagamit, hindi wikang Gaddang. Sa panayam ng mga mananaliksik, inamin nila na mas  mahusay siláng magsalita gamit ang Ilokano kaysa wikang Gaddang dahil marami sa  kanilang mga kaibigan ay sa Ilokano nagsasalita. Ito ang maliwanag na impluwensiya ng  edukasyon at kapaligiran. 

Ayon kay Virgilio Enriquez, ama ng Sikolohiyang Pilipino, maiintindihan natin  nang lubusan ang isang tao sa pamamagitan ng sikolohiya. Layunin ng sikolohiya na  maunawaan ang kalagayan ng isang tao batay sa pagsusuri sa kaniyang wika at kultura na  tumatalakay sa kaniyang kamalayan, kaalamang nararanasan, pagkilos sa lipunan, ugali o  asal at budhi bílang isang indibidwal (Enriquez, 1975). 

Hindi maitatatwa na isa sa pinakamahalaga sa mga nabanggit ay ang pag-aaral ng  wika lalo na sa ngayon na balot ang mundo sa makabagong teknolohiya at globalisasyon.  Ang wika ay ginagamit sa lahat ng larangan, ito ay lubhang kailangan sa pakikipakapwa tao upang maipahayag ang kaniyang damdamin, maitala ang kaniyang nakaraan at higit sa  lahat, maipaabot ang tamang kahulugan ng kaniyang kaisipan. 

Sa panayam sa ilang magulang, binanggit nila na sila ay umaayon sa katotohanang  napabayaan nilang turuan ang kanilang mga anak sa wika nilang mag-asawa. Dahil sa  kawalan ng interes ng mga anak na matuto sa kanilang wika, hindi na rin nila kailanman  ipinakilala ito sa kanilang mga anak. Ito ay isang patunay na maaari din na kapabayaan ng  mga magulang o sinumang nakatatanda sa pamilya o sa lipunan na may responsibilidad sa  pagtuturo ng wika sa mga kabataan ang isa sa mga dahilan kung bakit kulang sa kaalaman  ang mga kabataan sa kanilang katutubong wika. 

Hindi nila masyadong binigyang-pansin ang pagtuturo sa mga kabataan sa  anumang paraan na nararapat. Sabi nila, bagaman masakit sa loob nila na hindi natuto ang  kanilang mga anak sa wika nila ay wala siláng magagawa dahil ito ay personal na desisyon  ng kanilang mga anak. Gayunman, kung may pagkakataon diumano ay nais pa rin nilang  turuan ang kanilang mga anak sa wikang Gaddang para hindi ito mawala sa kanila.  Nangangamba diumano sila sa maaaring kahinatnan ng wikang una nilang ginamit sa  pakikipag-usap sa kapwa na mawala kung hindi na ito sinasalita ng kanilang mga anak. 

Dahil sa nakaligtaan ng ilang mga magulang na turuan ang kanilang mga anak,  kanilang iminumungkahi ang ilang alternatibong paraan para magkaroon ng kaalaman ang  kanilang mga anak sa wikang Gaddang. Ilan sa kanilang iminumungkahi ay ang paggamit  ng wikang Gaddang sa misa, sa pagdarasal para sa mga patay na kamag-anak at sa tuwing  dumadating ang mahal na araw. Isang magandang palatandaan ng kanilang hangarin na  mapanatili at maituro sa mga nakababatang henerasyon ang wikang Gaddang.

Sa ibang banda, naniniwala ang ilang mga magulang na malaki ang impluwensiya  ng edukasyon sa nararanasang pagbabago ng wikang Gaddang. Karamihan, kundi man  lahat sa kanila ay nakapag-aral o nagtapos ng pormal na edukasyon kayâ natuto sila ng  ibang wika. Bihasa din siláng makipag-usap gamit ang Ilokano, English at Tagalog. Ang  kalagayan nila sa lipunan ang nag-udyok sa kanila na talikuran ang kanilang wika.  

Karamihan sa kanila ay propesyunal at hindi nila nakikita ang pangangailangan na  magamit ang wikang Gaddang sa akademikong komunikasyon. Isa itong patunay na  mainstreamed o nagbago at patuloy na umuunlad ang mga katutubong Gaddang ng Nueva  Vizcaya. Aminado naman ang mga magulang na hindi ito maiiwasan dahil sa hindi  mapigilang pagdami ng tao, pag-usbong at paglago ng teknolohiya. 

Larawan 8. Ang panayam ng mga mananaliksik sa mga magulang sa Roxas, Solano,  Nueva Vizcaya. 

Hinggil sa pagtanaw nila sa sariling wika, lumabas sa pag-aaral ni Asuncion (2017)  na may iba’t ibang pagtanaw sa sariling wika ang mga katutubong Gaddang depende sa  lokasyon nila sa Nueva Vizcaya. Halimbawa, ang mga katutubong Gaddang na nakatira sa  barangay ng Villa Coloma sa Bagabag ay may mas mataas na pagkilala o pagtanaw sa  wikang Gaddang kumpara sa mga katutubong Gaddang ng San Nicolas sa Bayombong.  Para sa grupong ito, ang wikang Gaddang ang nagbubuklod sa kanila bílang pamilya at  angkan at matindi rin ang hangarin nilang maituro o maipasa ito sa mga nakababatang  henerasyon.  

Kaugnay nito, nalaman din sa pag-aaral na may pagkakaiba sa pagkilala sa wikang  Gaddang ang mga mas nakababatang respondante (respondent) sa pag-aaral. Ayon sa  resulta, mas pinapaboran ng mga batang henerasyon ang paggamit o pagsasalita sa wikang  Tagalog kaysa sa wikang Gaddang dahil ito ang mas nagagamit sa kanilang pag-aaral at sa  kanilang pakikisalamuha sa araw-araw.  

Tanging mga matatanda o grandparent age na lámang ang aktibong gumagamit ng  wikang Gaddang. Gayunman, ang pagkatuto nila ng ibang wika ay itinuturing na hindi  kalugihan sapagkat ito na ang nadatnan nilang sitwasyon, ang maging multilingual para  makasabay sa pagbabago ng panahon. Sa ganitong pagkakataon, hindi maiiwasang  magnilay sa maaaring kahihinatnan ng anumang wika, kung walang naturuan na  magpapatuloy sa paggamit, maliwanag na posibleng mawala nga ito sa hinaharap.  

Sa panayam ng mga mananaliksik sa ilang mga kabataan, inamin nila na totoo na  hindi na sila nagsasalita ng wikang Gaddang. Bahagya o kung hindi man ay wala na talaga  siláng alam na kahit na simpleng bokabularyo dahil hindi sila naturuan nito noong sila ay mga bata pa. Bagkus, Tagalog o Ilokano ang unang wika na ginagamit nila sa pagsisimula  nilang makipag-usap sa mga kapamilya at iba pang tao sa komunidad. Dahil dito, naging  hindi pamilyar na wika para sa kanila ang wikang Gaddang. Ika ni Burdaux (2018), isang  amerikanong antropologo na nagsisimula ang pagkatuto ng batà sa kaniyang tahanan at  karaniwang ina o ama ang unang nagiging guro bago matamo ng batà ang pormal na pag 

aaral sa paaralan. Sa pahayag na ito ni Burdaux, maliwanang na malaki nga ang  pagkukulang ng mga magulang sa kanilang hindi pagtuturo sa kanilang mga anak ng wika  na mas maluwag sana nilang ginagamit sa pakikipag-usap sa ibang tao sa kinamulatang  niyang lipunan o komunidad. 

Baryasyun sa Wikang Gaddang (Language Variation) 

Tulad ng isang tao, ang anumang wika o dayalekto sa buong mundo ay maaaring  makaranas ng pagbabago sa bawat paglipas ng panahon. Kung hindi nagbabago ang  kayarian, ortograpiya o gramatika, maaaring magbago ang kahulugan ng salita, bigkas at  paraan ng pagsulat. Ito ay dulot ng impluwensiya ng iba’t ibang salik na nakakaapekto sa  pagbabago ng wika. Minsan, nagbabago ang wika depende sa paraan, pananaw at pag uugali ng táong gumagamit nito (Toquero, 2009). 

Bagaman, sinasabi ng mga dalubhasa sa wika na ang pagbabagong nagaganap sa  isang wika ay bahagi ng kaniyang pagiging buhay at dinamiko, ito ay maaaring maging  dahilan naman ng pagkakaroon ng baryasyon sa wika. Dahil sa baryasyon, ang mga salita,  terminolohiya, katawagan, o tono/tunog ay maaaring magkaroon ng pagkakaiba-iba ng  kahulugan na posibleng magdulot ng kalituhan at hindi pagkakaintindihan ng mga  gumagamit nito.  

Ayon kay Nordquist (2017), ang baryasyun sa wika (linguistic variation) ay  tumutukoy sa pagkakaiba ng paggamit sa wika ng mga rehiyonal, pambansa at  internasyunal na antas kasama ang sosyal at kontekstuwal na salik. Ang pagkakaiba sa  wika, dayalekto at ang paggamit nito ay tinatawag na interspeaker na baryasyun  samantalang ang pag-iba ng paraan ng paggamit ng wika o dayalekto ng isang tao ay  tinatawag na intraspeaker na basyasyun.  

Ang pagkakaroon ng baryasyun sa kahulugan at pagkakagamit ay nagsasabi na ang  wikang Gaddang ay nakararanas ng tintawag na interspeaker variation. Ayon kay Hudson  (1996), lahat ng wika sa mundo ay maaaring makaranas ng ganitong kalagayan dahil ang  wika ay maaaring magkakaiba sa kahulugan batay sa lokasyon, kalagayang sosyal at  sitwasyon ng mga gumagamit nito. Idinagdag pa niya na maging ang paraan ng pagbigkas  ay nagkakaiba, sapat para sabihin na may nagyayaring baryasyon sa wika. 

Dahil umiiral ang isyu ng baryasyon sa wikang Gaddang (language variation),  minabuti ng mga mananaliksik na ibalanse ang pagbibigay-kahulugan sa ilang termino na  ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan. Binigyang-halaga ng pananaliksik  na ito ang pakahulugan ng mga katutubong Gaddang sa bulubunduking bahagi (Highland  Gaddang) at ang mga katutubong Gaddang sa patag na lugar (Lowland Gaddang). 

Ang grupo ng Highland Gaddang ay mga katutubo na gáling sa Paracelis, Mountain  Province, nakapangasawa at nakatira sa Bagabag, Nueva Vizcaya. Ang grupo naman ng 

Lowland Gaddang ay mga katutubo na nakatira at naipanganak sa lalawigan ng Nueva  Vizcaya. Ang layunin ng paglikom sa dalawang set ng kahulugan ng mga mahahalagang  termino ay upang maikumpara ang kanilang pagkakatulad at pagkakaiba. 

Ang unang set ng wordlist ay ipinsagot sa mga impormante na may edad 70–90  (Lowland Gaddang) sa bayan ng Solano, Nueva Vizcaya at ang pangalawang set ng  wordlist ay sinusugan ng mga kababaihang Gaddang na may edad 40–60 (Highland  Gaddang) na gáling sa Paracelis, Mt. Province at nakapangasawa at matagal nang  naninirahan sa Villa Coloma, Bagabag, Nueva Vizcaya. Tunghayan ang mga talahanayan  na naglalaman ng ilang piling katawagan sa English at Filipino na tinumbasan sa wikang  Gaddang ng mga impormante na kabilang sa Lowland at Highland Gaddang. 

Talahanayan 2. Mga Piling Katawagan ukol sa Pagbibilang 

Mapapansin sa itaas na talahanayan na walang pinagkaiba ang pakahulugan ng  Highland at Lowland Gaddang pagdating sa pagbibilang. Maging ang bigkas ay parehas  lámang.  

Talahanayan 3. Mga Salitáng Pangngalan sa Wikang Gaddang

Makikita sa talahanayan ang magkaibang kahulugan na ibinigay sa mga salitang  pangngalan. Naitiman ang magkakaibang kahulugan at hindi naitiman ang mga  magkakaparehas na kahulugan. Ang mortar (n. rice) – attong, sand (n.) – dat, answer (n.) – tabban, mountain (n.) – bakulud, leaf – don, lime – afog ang ibinigay na kahulugan ng  mga Lowland Gaddang samantlang attung, adat, tabbag at kulud, adon, afug naman sa  mga Highland Gaddang. Isang ponema/pantig lamang ang ipinagkaiba ngunit parehas ang  bigkas ng mga salita. 

Ang boil (n. infection) – butali/lattag, para sa mga Lowland Gaddang at butali  lang sa mga Highland Gaddang. Mapapansin na parehas ang kanilang ibigay na kahulugan,  maliban sa idinagdag ng mga Lowland Gaddang na lattag. Samantala, ang ibang  kahulugan ay hango naman sa wikang Tagalog o Ilokano gaya ng wood (n.) – kayo/kayo 

(Ilokano), road (n.) – dalan/dalan (Ilokano), stone (n.) – bato/bato (Ilokano/Tagalog),  trail (n.) – lakaran/dalan (Tagalog/Ilokano), shadow (n.) – anino (Tagalog) at string (n.) – galot (Ilokano). Ang ganitong pagpapakahulugan ay gumagamit ng panghihiram sa  ibang wika para matumbasan ang mga salita na sadyang walang kahulugan sa sariling  wika/dayalekto. 

Talahanayan 4. Mga Salitáng Pandiwa sa Wikang Gaddang

Batay sa talahanayan sa itaas, ang mga salitáng naitiman ay may magkaibang  kahulugan samantalang ang mga hindi naitiman ay may taglay na parehas na kahulugan. Ang salitang dwell (v.) – pagyanan (Ilokano), kill (v.) – patayan/patayan (Tagalog) ay  kahulugang hiniram sa mga wikang Ilokano o Tagalog.  

May mga ilang salita naman na binigyan ng higit sa isang kahulugan ng alinman sa  Lowland o Highland Gaddang. Halimbawa, ang dig (v.) – kokkot/makkorub (Lowland  Gaddang), cut (v. slice meat) – iwan/nakatto (Highland Gaddang), suck (v.) – massuso/makannut (Highland Gaddang) at see (v.) – itan/imunakkan (Highland  Gaddang). Natural ang ganitong sistema ng pagbibigay-kahulugan. Maraming salita ang  nagtataglay ng higit sa isang kahulugan ngunit parehas ang ibig sabihin. Samantalang ang  mga salitang stab (v.) – takkufan at ang learn (v.) – makkalakamum ay mga kahulugang  ibinigay ng Lowland Gaddang samantalang walang naging panumbas ang Highland  Gaddang sa mga nabanggit na salita. 

Talahanayan 5. Mga Salitáng Pang-uri, Pang-abay at iba pang Bahagi ng Pananalita 

Makikita sa itaas na talahanayan ang mga salitang naitiman na may magkaibang  kahulugan samantalang ang mga hindi naitman ay may taglay na parehas na kahulugan.  Ang mga salitáng stick – pikkat/dikkat ay nagkaiba lámang sa unang ponema na p/d ngunit parehas ang kahulugan samantalang ang how (many) – pigya/pidja ay dalawang  salita na magkaiba ang baybay ngunit halos parehas ang bigkas at kahulugan. Ang fragrant – bango ay kahulugang ibinigay ng mga Lowland Gaddang na hinango sa wikang Tagalog. 

 Talahanayan 6. Mga Piling Katawagan ukol sa Panahon at mga Bagay sa Kalawakan 

Ipinapakita ng talahanayan na ang mga salitáng naitiman ay nagpapakita ng  magkaibang kahulugan at ang hindi naitiman ay nagpapakita ng magkatulad na kahulugan. Samantala, ang salitáng sky na parehas na tinumbasan ng Highland at Lowland Gaddang ng langit ay hango sa wikang Tagalog. Gayundin ang cloud na tinumbasan ng mga  Highland Gaddang ng ulap ay hango din sa wikang Tagalog. Samakatuwid, may mga  salita sa wikang Gaddang na hinahango ang kahulugan sa wikang Tagalog.  

Talahanayan 7. Mga Piling Katawagan ukol sa Gamit sa Pagtulog, Pananahi at Kasuotan 

Halos parehas ang kahulugan ng karamihan sa mga salita, maliban sa trousers – pantalon para sa Lowland Gaddang. Mapapansin na ang salitáng pantalon ay hango sa wikang Tagalog. Sa puntong ito, panghihiram ang naging sandigan para mabigyang kahulugan ang isang salita at magamit sa pakikipagtalastasan.  

Talahanayan 8. Mga Katawagan ukol sa Damdamin at Kilos ng Tao 

Batay sa talahanayan sa itaas, maraming salita ang may magkakaiba ang kahulugan.  Makikita ang mga magkakaibang kahulugan sa mga naitiman na salita. Ang mga salitáng  hindi naitiman ay nagpapakita ng parehas na kahulugan. Walang kahulugan na ibinigay  ang Highland Gaddang sa mga salitang float at lonely. Ibig sabihin na ang wikang Gaddang  ay nakararanas ng kakulangan ng panumbas sa ilang salita sa wikang English o Tagalog.  Sa panahong walang maipanumbas na angkop na salita, panghihiram ang pinakaposibleng  gawin. 

Ayon sa mga impormante, sa ganitong pagkakataon na wala siláng maipanumbas  sa salita, pinananatili na lámang nila ang wikang Ilokano, Tagalog o English. Marami  diumanong mga salita sa English o Tagalog na wala siláng panumbas sa wikang Gaddang  kayâ malimit na sila ay nanghihiram na lámang para magamit sa mas maluwag na  pakikipagtalastasan.

Talahanayan 9. Mga Piling Katawagan ukol sa Distansiya, Sukat at Direksiyon 

Pansinin ang pagkakaiba ng mga kahulugan ng mga piling salita na ginagamit sa  distansiya, sukat at direksiyon. Ang mga salitáng naitiman ay nagpapakita ng baryasyon sa  kahulugan na ibinigay ng mga grupo ng Highland at Lowland Gaddang. Ang mga hindi  naitiman ay mga salitang nagtataglay ng parehas na kahulugan. Samantala, ang salitáng  short (height) – ibbafa/abbafa; short (length) – ibbafa/abbafaw ay hindi nalalayo ang  kahulugan dahil nagkaiba lámang ng isang ponema, ngunit ang tunog at bigkas ay halos magkaparehas.  

Talahanayan 10. Mga Piling Katawagan ukol sa mga Insekto 

Makikita sa itaas na talahanayan na halos walang pinagkaiba ang pakahulugan ng  Highland at Lowland Gaddang pagdating sa katawagan ukol sa mga insekto maliban sa worm na tinumbasan ng mga Lowland Gaddang ng karalang at ulipat naman para sa mga  Highland Gaddang. Ang termite – anay ay kahulugan na hiniram sa wikang Tagalog. Sa  puntong ito, ang wikang Gaddang ay nanghiram ng kahulugan hindi lámang sa wikang  Tagalog kundi maging sa ibang wika/dayalekto.  

Talahanayan 11. Mga Piling Katawagan ukol sa Kulay 

Parehas ang kahulugang ibinigay ng dalawang grupo sa ilang piling katawagan ukol  sa kulay. Gayunman, mapapansin na ang panumbas na ibinigay ng grupong Lowland  Gaddang sa green ay berde na hango sa wikang Español. Samantalang ang mga grupo ng  Highland Gaddang ay walang panumbas sa salitáng green. Samakatuwid, ang wikang  Gaddang ay hindi lámang sa wikang Tagalog nanghihiram kundi maging sa wikang  Español. Ang mga salitáng walang panumbas sa wikang Gaddang ay posibleng sa wikang  banyaga rin humihiram ng panumbas o pinapanatili na lamang ang wikang English. 

Talahanayan 12. Mga Piling Katawagan ukol sa Bahagi ng Bahay 

Makikita sa talahanayan ang mga salitáng naitiman na may magkaibang kahulugan  samantalang ang hindi naitiman naman ay taglay ang parehas na kahulugan. Ang bathroom ay may katumbas na batalan sa Lowland Gaddang, parehas sa wikang Tagalog samantlang  walang ibinigay na kahulugan ng mga Upland Gaddang sa salitang nabanggit. Ang salitang  wall – dinding na nakaltasan lamang ang unang pantig ng ponemang /g/ subalit halos  parehas ang bigkas sa orihinal na salita sa wikang Tagalog na dingding. Ang ginamit sa  puntong ito ay ang pagkakaltas ng ponema.  

Talahanayan 13. Mga Katawagan ukol sa Katawan ng Tubig at iba pa 

Matutunghayan sa itaas na talahanayan na marami ang magkakaibang kahulugan  na ibinigay ng Lowland at Highland Gaddang sa mga katawagan ukol sa katawan ng tubig  at iba pang kaugnay na termino sa tubig. Ang mga salitang naitiman ay nagpapakita ng  magkaibang kahulugan samantalang ang mga salitang hindi naitiman ay nagpapakita ng  parehas na kahulugan.  

Ang salitang lake ay hindi nabigyan ng kahulugan ng grupo ng Highland Gaddang.  Ang sea naman ay bebay para sa mga Lowland Gaddang samantalng walang kahulugang  ibinigay ang mga Highland Gaddang. Ang boat – barangay ay sa wikang Tagalog hiniram  at ang dry (in the sun) – ibilag ay sa wikang Ilokano naman ibinatay ang kahulugang  ibinigay ng mga Lowland Gaddang. Makikita na panghihiram pa rin ang naging sanligan  sa pagbibigay-kahulugan ng ilang salita sa wikang Gaddang. 

Talahanayan 14. Mga Piling Katawagan ukol sa Bahagi ng Katawan ng Tao

Matutunghayan sa itaas na talahanayan ang magkakaibang kahulugan ng Lowland  at Higland Gaddang sa ilang katawagan ukol sa bahagi ng katawan ng tao. Ang mga  salitang naitiman ay nagpapakita ng magkaibang kahulugan at ang mga salitang hindi  naitiman ay nagpapakita ng parehas na kahulugan. Ang salitang sole – dapan ay sa wikang Ilokano, ang head – ulo; brain – utak; tongue – dila; eye – mata, at palm – palad ay hango  sa wikang Tagalog. Ang knee – tud/atud; lungs – ba/aba at blood – da/daa ay may  nadagdag na ponemang a sa kahulugang ibinigay ng mga Highland Gaddang. 

Ang buttocks ay pempel para sa Lowland Gaddang. Habang wala itong kahulugan  para s mga Highland Gaddang. Maliwanag na ang wikang Gaddang, gaya ng ibang mga  wika at dayalekto ay nakararanas din ng pagkasaid ng panumbas sa ilan nilang salita kayâ humahantong sa panghihiram ng kahulugan sa ibang mga wika gaya ng Ilokano at  Tagalog. Ito ang isang patunay na nagkakaroon ng baryasyun sa wika dahil sa  impluwensiyang sosyal (social influence). 

Ang Etnolingguwistikong Pagkakakilanlan ng mga Katutubong Gaddang 

Upang alamin ang sitwasyong pangwika ng mga katutubong Gaddang sa Nueva  Vizcaya, kinapanayam ng mga mananaliksik ang isandaan at apatnapung impormante (140  informants) mula sa mga bayan ng Bagabag, Solano, at Bayombong, Nueva Vizcaya.  Inalam ng mga mananaliksik ang ilan sa kanilang pagkakakilanlan (profile of the  informants) gaya ng tagal ng paninirahan sa lugar, pangkat etnikong kinabibilangan,  pangkat etnikong kinabibilangan ng tatay, pangkat etnikong kinabibilangan ng nanay,  pangunahing wikang sinasalita, iba pang wikang sinasalita, pinakamataas na edukasyong  natapos at hanapbuhay o pinagkakakitaan. 

Makikita sa ibabang talahanayan ang bílang ng impormante na nagsilbing kaagapay  ng mga mananaliksik sa pagtupad sa mga pangangailangan ng pananaliksik. Sila ang  nagbigay ng mga mahahalaga at makatotohanang datos at impormasyon na ginamit na  basehan sa talakayan, pagbubuo ng kongklusyon at rekomendasyon. Siyamnapu (90) sa  kanila ay babae na may katumbas na 64.29 bahagdan. Limampu (50) ang mga lalaki na  may katumbas na 35.71 bahagdan. Limampung anim (56) ang may edad na 60 – pataas at  may katumbas na 40.01 bahagdan, 42 (29.99 bahagdan) para sa edad na 40 – 59, 30 (21.43  bahagdan) sa edad na 20 – 39 at 12 (8.57 bahagdan) sa edad na 19 – pababa. 

Talahanayan 15. Kasarian ng mga impormante 

Batay sa talâ hinggil sa pinakamataas na edukasyon na natapos ng mga impormante,  lumalabas na pinakamataas ang hayskul na antas na may kabuuang 49 (34.99 bahagdan),  kasunod ang kolehiyo na may kabuuang 41 (29.29 bahagdan), elementarya na may  kabuuang bílang na 25 (17.86 bahagdan), nagtapos ng kolehiyo na may 22 (15.72  bahagdan) at 3 (2.14 bahagdan) para sa mga nagtapos ng bukasyunal na kurso.  

Makikita na marami sa kanila ang nagtapos ng kolehiyo at nakarating sa antas  kolehiyo. Ibig patunayan ng estadistika na ang mga katutubobng Gaddang ay may mataas  na pagpapahalaga sa edukasyon. Sa katunayan, marami sa mga nakapanayam ng mga mananaliksik ay mga retiradong guro at empleyado ng gobyerno habang ang iba ay  kasalukuyang may mga posisyon sa pampubliko at pampribadong sangay, nahalal na  pinuno ng lokal na pamahalaan at tinatapos ang kanilang kurso sa kolehiyo at hayskul. 

Talahanayan 16. Pinakamataas na edukasyong natapos 

Sa panayam ng mga mananaliksik sa mga impormante, pinatunayan nila na mataas  ang kanilang pagpapahalaga sa edukasyon. Ayon kay G. Santiago Bulan, isang retiradong  Agricultural Engineer, noon pa man ay mataas na ang pagpapahalaga nila sa edukasyon.  Bílang isang retiradong inhenyero, ginawa diumano niya lahat ang ng kaniyang makakaya  kasama ng kaniyang asawa para makapagtapos lahat ang kanilang mga anak ng kursong  kanilang nais. Sa ngayon, ika niya ay maayos na ang kalagayan ng kaniyang mga anak  sapagkat sila ay mga matagumpay nang propesyunal.  

Ang lahat ng binaggit ni G. Bulan ay napatotohanan ng mga mananaliksik sa  kanilang panayam sa iba pang mga impormante sa Bagabag at Bayombong. Lahat sila ay  nagkakaisa sa pagsasabing mahalaga sa kanila ang edukasyon sapagkat ito ay isang  matibay na kasangkapang sa pagharap sa hamon ng buhay.  

Ayon sa ulat ng SCMP (1996), mahalaga ang edukasyon para sa mga Pilipino.  Naniniwala ang mga magulang sa mabuting dulot ng edukasyon para sa kanilang mga anak.  Isang mahalaga at natatanging yaman na maaari nilang maipamana sa kanilang mga anak.  Dahil diumano sa mataas na pagpapahalaga ng mga Pilipino sa edukasyon, naging mahusay  sila sa wikang English at madali nilang naipapahayag ang kanilang ideya sa anumang paksa  na maaaring mapag-usapan. Maliban dito, libre ika nila ang pag-aaral sa Pilipinas, sapat na  dahilan para marami sa mga Pilipino ang nakakatapos ng pag-aaral. 

Samanatala, sa artikulo ni Bondoc (2017) na pinamagatang “How Do Filipinos  View Education”, tinalakay niya kung paanong pinapahalagahan ng mga Pilipino ang  edukasyon. Malimit diumanong paalalahanan ng mga magulang ang kanilang mga anak  hinggil sa kahalagahan ng edukasyon at kung ano ang mabuting maidudulot nito sa kanila  lalo na sa kanilang paghahanap ng magandang trabaho sa hinaharap. Nakikita nila ang  halaga ng edukasyon para mapaangat ang kanilang sosyal at ekonomikal na kalagayan. 

Hinggil sa pangkat etnikong kinabibilangan ng mga impormante, malaking  bahagdan ay kabilang sa pangkat etniko na katutubong Gaddang. Isandaan at tatlumpu’t  isa (131) ang nagsabing sila ay kabilang sa katutubong Gaddang na may katumbas na 93.58 bahagdan. Walo (8 – 5.71 bahagdan) lámang ang nagsabing sila ay kabilang sa pangkat  etniko ng Ilokano habang may isang (1 – 0.71 bahagdan) Isinay lámang. Mapapansin na  ang mga impormante na may edad 19 – pababa ay umaamin na sila ay kabilang sa pangkat  etniko ng katutubong Gaddang, isang magandang patunay na positibo pa rin nilang  kinikilala ang kanilang sarili bílang bahagi ng bagong henerasyon ng katutubong Gaddang. 

Talahanayan 17. Pangkat etnikong kinabibilangan ng mga impormante 

Makikita sa talahanayan sa ibaba na Gaddang pa rin ang nangungunang pangkat  etnikong kinabibilangan ng mga tatay ng mga impormante na umabot sa kabuuang bílang  na 88 at may katumbas na 62.858 bahagdan. Kasunod ang Ilokano na may kabuuang bílang  na 32 at may katumbas na 22.858 bahagdan. Maaliban sa Gaddang at Ilokano, ilan sa kanila  ay nagsabing ang kanilang tatay ay Tagalog, Isinay, Ibanag, Itneg, Bisaya, Ifugao,  Bulakeño, Batangueño, Pangasenense at Nigerian. Ang estadistika ay nagpapatunay na  may naganap na intermarriage sa katutubong Gaddang. Ang intermarriage ay ang  pakikipag-asawahan sa ibang lahi o tribu. Maliban dito, maaari ding makapangasawa ang  isang tao sa labas ng lalawigan o rehiyon at maging sa ibang bansa. Kapag ibang lahi o  tribu ang napangasawa ng isang katutubong Gaddang, malaki ang posibilidad na  mahahaluan at mababago ang wikang tatangkilikin ng kanilang mga anak. 

Talahanayan 18. Pangkat etnikong kinabibilangan ng tatay 

Hindi gaya ng mga tatay, ang mga nanay ay nagtamo ng mataas na bahagdan ng  pagpapanatili ng kinabibilangang etniko. Umabot sa 105 ang kanilang kabuuang bílang na may 75.002 bahagdan. Makikita rin sa talahanayan sa ibaba na katutubong Ilokano pa rin  ang karamihan sa napangasawa ng mga nanay na umabot ang bílang sa 18 (12.858  bahagdan). Samantala, nagkaroon pa rin ng intermarriage ang ilan sa mga nanay sa ibang  lahi o tribu gaya ng Tagalog, Isinay, Ifugao, Igorot, Bisaya, Yogad at Pangasenense. 

Ayon kay G. Palmerin Labog, hindi daw maiiwasan ng marami sa mga katutubong  Gaddang ang makipag-asawahan sa mga katutubong Ilokano dahil karamihan sa mga  nakatira sa Nueva Vizcaya ay Ilokano na gáling sa lalawigan ng Isabela at iba pang karatig lalawigan ng Rehiyon 2. Gayunman, hindi naman daw limitado sa katutubong Ilokano ang  posibleng mapapangasawa ng ilang katutubong Gaddang dahil maaari ding gáling sa ibang  rehiyon gaya ng kaniyang napangasawa na isang katutubong Ifugao. Maging ang kaniyang  mga anak ay sa ibang lahi o tribu din nakapangasawa. 

Talahanayan 19. Pangkat etnikong kinabibilangan ng nanay 

Kaugnay ng kahulugang nabanggit, niliwanag ni G. Labog na awa ng Diyos  diumano ay hindi naman daw nangyari sa kaniya at ng namayapa niyang asawa ang mag away bagaman magkaiba sila ng pinagmulan. Batay din sa nakikita niya sa kaniyang mga  anak at sa kanilang asawa ay hindi rin sila nagkakaroon ng problema sa kabila ng magkaiba  nilang kinalakhang kultura at paniniwala. Ang kaniyang mga apo ay maayos namang  napalaki sa kabila rin ng magkakaibang kulturang pinagmulan ng kanilang mga magulang. 

Ayon kay De Klerk (2001), malaking salik ang intermarriage sa pagkawala ng wika  ng isang tao. Kapag dalawa o higit pa ang wikang umiiral sa loob ng pamilya, posibleng  magtakda ang pamilya ng mga pamantayang pangwika (language policy in terms of  language shift and language maintainance). Ito ang maaaring magsabi kung ang mga anak  ay magiging bilinguwal o hindi at kung alin sa dalawang wika ng kaniyang mga magulang  ang kaniyang susundin. Ito ay isang salik na nakikita ng maraming eksperto sa wika na  mabigat na dahilan kayâ maraming mga wika ang namamatay. 

Samantala, makikita sa ibabang talahanayan na Gaddang ang pangunahing wika na  sinsalita ng mga impormante. Ito ay may kabuuang bílang ng nagsasalita na 85 (60.717  bahagdan), sinusundan ng wikang Tagalog na may kabuuang bílang ng nagsasalita na 29  (20.714 bahagdan) at pumapangatlo ang wikang Ilokano na may bílang ng nagsasalita na  22 (15.714 bahagdan). Maliban sa tatlong nangungunang wika, may ilan namang nagsabi na Tuwali, Yogad, Waray at English ang kanilang pangunahing wika na sinasalita sa  kanilang pakikipagtalastasan sa ibang tao sa iba’t ibang pagkakataon at lugar. 

Talahanayan 20. Pangunahing wika na sinasalita ng mga impormante 

Pagdating sa alternatibong wika na sinasalita ng mga katutubong Gaddang maliban  sa kinilala nila na kanilang pangunahing wika, lumalabas na wikang Ilokano ang  nangungunang wika na mas gusto nilang gamitin na nagtamo ng 104 (42.277 bahagdan)  mula sa kabuuan na 246 na iba pang wika na kanilang sinasalita. Kasunod ang wikang  Tagalog na may kabuuang bílang na 68 (27.643 bahagdan), pumapangatlo ang wikang  Gaddang na may kabuuang bílang na 39 (15.855 bahagdan), pang-apat ang wikang English  na may kabuuang bílang na 26 (10.570 bahagdan). Maliban sa nangungunang apat na wika,  may ilan ang nagsabing pamalit nila ang Bisaya, Isinay, Tuwali, Ayangan, Cebuano,  Kapampangan at Pangasenense na may 1–2 bílang ng nagsasalita nito. Ito ay ang mga  impormante na hindi purong Gaddang. Ibig sabihin, alinman sa kanilang mga magulang ay  gáling o gumagamit ng ibang katutubong wika maliban sa Gaddang, Ilokano, Tagalog o  English. Dahil sa pagkakahantad sa iba’t ibang wika, patuloy na humihina ang paggamit at  pagtanggap ng mga kabataan sa wikang Gaddang. 

Talahanayan 21. Iba pang wika na sinasalita ng mga impormante

Samantala, ang mga kumilala sa wikang Gaddang bílang pangalawa nilang wika ay  mga impormante na nagsabing hindi Gaddang ang kanilang pangunahing wika.  Mapapansin din na hindi kinikilala ng mga impormanteng may edad na 19 pababa ang  wikang Gaddang bílang pangunahin o pangalawa man lámang sana nilang wika sa  pakikipagtalastasan. Samantalang kung babalikan ang mga naunang datos at impormasyon  sa unahan ay kinilala nila ang kanilang mga sarili na sila ay mga katutubong Gaddang at  anak ng mag-asawang Gaddang. Ito ang maliwanag na bunga ng tinatawag na language  shift o language choice sa panig ng mga kabataan. 

Minsan, nakasalalay ang pagpili ng isang tao sa wika (language choice) sa kaniyang  pagtanaw sa wika (language attitude). Ayon kay Asuncion (2018), nakapagtatakang  mataas ang pagtingin ng mga katutubong Gaddang sa kanilang katutubong wika,  gayunman, lumalabas na pantay lámang ang ibinibigay nilang pagtingin sa iba pang mga  wika na ginagamit sa lalawigan. Kinikilala nila ang wikang Ilokano bílang lingua franca ng lalawigan, ang wikang Tagalog bílang batayan ng Pambansang Wika at ang English  bílang pangmundong wika (international language) at isa sa mga opisyal na wika ng  pagtuturo sa konteksto ng sistemang pang-edukasyon sa Pilipinas. Sa apat na wikang  nabanggit, wikang Tagalog ang nangunguna sa lahat samantalang pumapangatlo lámang  ang wikang Gaddang. 

Ang napatunayan ng pananaliksik na ito ay halos magkatulad sa napatunayan ni  Asuncion sa kaniyang pananaliksik. Wikang Ilokano ang nangungunang pinapahalagahan  ng nga katutubong Gaddang, pumapangalawa ang wikang Tagalog at pumapangatlo ang  wikang Gaddang. Gayunman, may pasubali si Asuncion na nagsasabing, bagaman mataas  ang pagtingin ng mga katutubong Gaddang sa kanilang wika, hindi pa rin ito ang kanilang  pangunahing wikang ginagamit sa pakikipagtalastasan sa pampubliko man o  pampribadong lugar. Nakikita nila ang kahalagahan ng paggamit ng angkop na wika  (language shift) depende sa sitwasyon at pagkakataon. 

“When language shift becomes permanent, when the speakers start to abandon  their ethnic language in favor of the dominant language, there is a tendency for the ethnic  language to become endangered. This situation is seen now in the communities of the  Gaddang speakers.” Sa madaling salita, dahil sa patuloy na paggamit ng mga katutubong  Gaddang ng ibang wika sa kanilang pang-araw-araw na pakikipagtalastasan, napapabayaan  nila ang kanilang sariling wika kayâ nanganganib ang wikang Gaddang (Asuncion, 2018).  

Sitwasyong Pangwika ng Pilipinas 

Ang Pilipinas ay isa sa may pinakamaraming wika at kultura na tinatayang umaabot  sa mahigit-kumulang sa 14–17 milyong katutubong mamamayan (Indigenous Peoples) na  kabílang sa 110 grupong etnolingwistiko. Ang mga grupong ito ay nakakalat at naninirahan  sa higit na animnapung lalawigan sa bansa, mula sa mga baybayin hanggang sa  kabundukan. Ang mga ito ay pangunahing matatagpuan at naninirahan sa Mindanao (61  bahagdan) at sa Hilagang Luzon kabilang ang Cordillera Administrative Region (33  bahagdna) at ang ilang grupo sa Rehiyon ng Visayas (UNDP, 2013). 

Ang Cordillera Administrative Region (CAR), kabílang ang Rehiyon 2 ng Hilagang  Luzon ay nakapagtala ng tatlumpu’t tatlong bahagdan ng mga katutubong mamamayan na gumagamit ng mga katutubong wika. Sa kabila nito, maraming pananaliksik ang nagsasabi  na nanganganib ang mga wika at dayalekto at nahaharap sa matinding suliranin hinggil sa  mabilis na pagbabago at unti-unting pagkawala ng mga wika o wikang ito. Isang  nakababahalang senaryo na kung hindi maaagapan ay hahantong sa pagkalibing sa limot  ng maraming katutubong wika sa Pilipinas.  

Ang bawat rehiyon ay may kani-kaniyang rehiyunal na wika, idagdag pa ang lokal  na dayalekto na sinasalita sa bawat lalawigan at mga bayan na kaniyang nasasakupan. Sa  talâ ni Nolasco (2008), binanggit niya na umaabot sa halos 170 iba’t ibang wika mayroon  ang Pilipinas. Batay sa sensus (2000), ang pinakagamiting wika sa Pilipinas ay ang Tagalog  (21.5 milyon); Cebuano (18.5 milyon); Ilokano (7.7 milyon); Hiligaynon (6.9 milyon);  Bikol (4.5 milyon); Waray (3.1 milyon); Kapampangan ( 2.3 milyon); Pangasinan (1.5  milyon); Kinaraya (1.3 milyon); Tausug (1 milyon); Maranaw (1 milyon) at Magindanao  (1 milyon). Sila ang mga itinuturing na major languages sa Pilipinas (Bernales, 2019).  

Ang Rehiyon 2 ay kilala bílang isa sa mga pangunahing rehiyon na nagsasalita ng  wikang Ilokano. Karamihan sa kanila ay gáling sa mga lalawigan ng Ilocos at La Union na  nalipat lámang sa lalawigan ng Isabela at sa karatig-lalawigan. Ngunit mapapansin na sa  kasalukuyan, hindi na purong Ilokano ang wika sa naturang rehiyon kundi malimit ay sa  Tagalog o English na makipag-usap lalo na ang mga kabataan. Tagalog ang karaniwang  midyum ng komunikasyon sa paaralan, sa misa sa simbahan, sa pamilihan at iba pang  pampublikong lugar.  

Sa ulat ni Gonzales (1998), umaabot sa 85.5 bahagdan ang kabuuang populasyon  ang may kakayahang magsalita ng Tagalog. Dahil dito, mas pinipili ng mga kabataan na  magsalita sa Tagalog kaysa sa kanilang katutubong wika. Dahil diumano sa mas pinipili  ng mga kabataan na magsalita sa Tagalog, animo ito ang nagiging lingua franca ng rehiyon,  gayung kilala ito bílang Ilokano Speaking Region. Ito ang dahilan kung bakit marami nang  naiuulat na mga wika ang unti-unti nang namamatay dalá ng paunti nang paunti ang  nagsasalita nito.