ortografiya na gaddang

1 | ang GRAFeMA ng gaddang

Pangunahing layunin ng ortograpiya ay ang paglalagay ng grafema sa pagsalita at pagbigkas upang mabasa, maintindihan at mabigkas nang tama ang salitang Gaddang. Grafema ang tawag sa isang grupo ng simbolo na ginagamit sa pagsulat ng salita. Ang mga grafema sa Gaddang ay binubuo ng titik at di-titik.

1.1 Titik

Ang titik ay isang sagisag sa tunog sa pagsasalita. Kinabibilangan ito ng patinig at ng katinig. Ang serye ng mga titik ay tinatawag na alpabeto.

Mayroong dalawampu’t walong (28) titik ang alpabetong Gaddang. Binibigkas o binabása ang pangalan ng bawat titik sa pamamaraang Ingles maliban sa Ññ na binibigkas sa pamamaraang Español.

dyi

eyts

dyey

key

Ññ

enye

NGng

endyi

kyu

dobolyu

eks

way

Sa 28 na titik, walo (8) ang hiram na letra C, H, J, Ñ, Q, V, X, Z. May dalawampung (20) titik para sa natural na tunog ng Gaddang na ibinase sa pagsusuri sa sistema ng tunog sa salitang Gaddang. Ang resulta ng pagsusuri ay mababasa sa pahina 20 hanggang 24 ng manwal na ito.

1.2 Di-titik

Kinabibilangan ang di-titik ng mga tuldik at mga bantas. Ito ang mga tuldik.

Tuldik	Gaddang	Filipino	Gamit
´	patummad	‘pahilís’	Simbolo ng diin ng pagsasalita
`	paipit	‘paiwà’	Simbolo ng tunog na impit sa lalamunan
ˆ	pakupya	‘pakupyâ’	Simbolo ng impit sa dulo ng pantig na may diin
¯	pasoddag	‘pahabâ’	Simbolo ng pahaba na pagkabigkas ng patinig

Ito ang mga bantas sa Gaddang. Ang paggamit nila ay katulad din sa wikang Filipino.

. tuldok
? tandang pananong
! tandang padamdam
, kuwit
( ) panaklong
“ ” panipi
― gatlang
– gitling
’ kudlit
; tuldok-kuwit
: tutuldok

Tsart na ponema na katinig ng Gaddang:

Paraan ng Artikulasyon	Lugar ng Artikulasyon
Paraan ng Artikulasyon	Panlabi (Bilabi al)	Labio dental	Pang ngipin (Dental)	Pangilu (Alveo lar)	Panga la-nga la (Pala tal)	Panga la-nga la-likod (Velar)	Panlal amu nan (Glot tal)
Pasara (Plosive)	p b		t d			k g	ʔ
Pailong (Nasal)	m		n			ŋ
Pangatal (Trill)			r
Prikatib (Fricative)		f	s
Malapatinig (Approximant/ semi-vowel)	w				j
Pagilid na Malapatinig (Lateral Ap proximant)			l

* Ang pabbuyat ay ginagamit sa Isabela, pabbingngat sa Paracelis, at pabbangngat sa Nueva Vizcaya.

Tsart na ponemang patinig ng Gaddang:

Posisyon ng Dila	Harap (Front)	Sentral (Central)	Likod (Back)
Taas (High)	i			u
Medyo Mataas (high mid)
Medyo Mababa (low mid)	ε			ɔ
Baba (low)		ɑ

Ito ang mga pares-minimal na nagpapatunay na magkaiba ang sumusunod na mga ponema:

Ponema	Tunog	Grafema	Tunog	Grafema
/p/, /b/	[ˈpɑ.tu]	patu ‘init’	[ˈbɑ.tu]	batu ‘bato’
/t/, /d/	[ˈtɑd.du]/ [ˈtɑ.du]	taddu ‘magbahagi ng pagkain’	[ˈdɑt.tu]/ [ˈdɑ.tu]	dattu ‘mahulugan’
/k/, /g/	[ˈkɑk.kɑp]	kakkap ‘mailayo sa tukso’	[ˈgɑk.kɑp]	gakkap ‘yakap’
/k/, /ʔ/	[ˈkɑt.tu]	kattu ‘bali’	[ˈɁɑt.tu]	attu ‘hagis’
/m/, /n/	[ˈɁɑ.mɑ]	ama ‘tatay’	[ˈɁɑ.nɑ]	ana ‘meron’
/n/, /ŋ/	[ˈnɑ.nu]	nanu ‘sa’	[ˈnɑ.ŋu]	nángu ‘tuyo’
/d/ , /l/	[ˈdi.wat̪]	diwat ‘tigyawat’	[ˈli.wɑt]	liwat ‘kasalanan’
/d/, /r/	[ˈdɑk.kɑp]	dakkap ‘uri ng isang uod’	[ˈrɑk.kɑp]	rakkap ‘mahigpit na pagkayakap’
/p/, /f/	[ˈpu.tu]	putu ‘puto’	[ˈfu.tu]	futu ‘puso’
/p/, /s/	[ˈpi.lɑj]	pilay ‘pilay’	[ˈsi.lɑj]	silay ‘bayawak’
/t/ ,/j/	[ˈtɔ.jε]	toye ‘ngayon’	[ˈjɔ.jε]	yoye ‘ito’
/f/, /t/	[ˈɁɑ.fu]	afu ‘apo’	[ˈɁɑ.tu]	atu ‘aso’
/t/, /s/	[ˈtɑ.lɑk]/ [tɑ.ˈlɑk]	talak ‘tiwala’	[ˈsɑ.lɑk]/ [sɑ.ˈlɑk]	salak ‘ligtas’
/j/, /w/	[bɑ.ˈfɑj]	bafay ‘babae’	[bɑ.ˈfɑw]	bafaw ‘babaw’
/ɑ/, /i/	[ˈɁɑ.nɑ]	ana ‘meron’	[ˈɁi.nɑ]	ina ‘nanay’
/ɑ/, /u/	[kɑd.ˈdɑt]	kaddat ‘damo’	[kɑd.ˈdut]	kaddut ‘kurot’
/ε/. /i/	[bεb.bεd]	bebbed ‘simoy ng hangin’ o ‘madaldal’ sa Santiago	[bib.bid]	bibbid ‘basa’
/ɔ/, /u/	[ˈɁɔd.du]	oddu ‘marami’	[ˈɁud.du]	uddu ‘itaas’

Ito ang pares minimal na nagpapatunay ng mahabang patinig (vowel length) at diin (stress):

TUNOG GRAFEMA KAHULUGAN

Mahabang

patinig (vow el length) at di-mahabang patinig

[dɔ:n]

dōn

‘dahon’

[dɔn]

don

‘tawag sa maya

mang lalaki’

[mɑ:t]

māt

‘ilog’

[mɑt]

mat

‘ekspresyon ng

pagkamangha’

[ku:n]

kūn

‘kugon’

[kun]

kun

‘sabi’

[bu:k]

būk

‘buhok’

[buk]

buk

‘aburido’

[ma.pe:t]

mapēt

‘mapait’

[dup.pet]

duppet

‘pango’

Diin (stress)

[Ɂɑ.ˈri]

arí

‘haligi’

[ˈɁɑ.ri]

ári

‘alis’

[Ɂɑp.ˈpɑn]

appán

‘kunin’

[ˈɁɑp.pɑn]/

áppan

‘pain’

[ˈɁɑ.pɑn] sa Santiago

[bi.ˈlɑng]

biláng

‘numero’

[ˈbi.lɑng]

bílang

‘bilang’

Nakatala sa ibaba ang mga titik na katumbas ng ponema:

Ponema Titik

/p/ Pp

/b/ Bb

/t̪/ Tt

/d/ Dd

/k/ Kk

/g/ Gg

/m/ Mm

/n/ Nn

/ŋ/ NGng

/r/ Rr

/s/ Ss

/f/ Ff

/w/ Ww

/j/ Yy

/l/ Ll

/ɑ/ Aa

/ε/ Ee

/i/ Ii

/ɔ/ Oo

/u/ Uu

Nakasulat sa pahina 58 ang mga tuldik na gagamitin sa pagbabaybay ng ponemang impit (glottal stop), sa pagmamarka ng diin, at sa pagsusulat ng mahabang patinig. Ginagamit din ang gitling sa pagsusulat ng impit sa gitna ng salita. Ang pinagbatayang resulta ng pagsusuri ay mababasa sa pahina 20 hanggang 24 ng manwal na ito.

Karapatang-sipi © 2019 ng Kagawaran ng Edukasyon Dibisyon ng Nueva Vizcaya, Dibisyon ng Isabela, Dibisyon ng Lungsod Cauayan, Dibisyon ng Lungsod Santiago; Translators Association of the Philippines, Inc.; at ng Komisyon sa Wikang Filipino.

Disenyo ng aklat ni Kimberly De Jesus

RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.

Catalog-in-Publication data

Recommended entry:

Ortograpiya ng Gaddang / Kagawaran ng Edukasyon, Dibisyon ng Nueva Vizcaya. — Manila : Komisyon sa Wikang Filipino, [2019], c2019.

100 pages, 13.97cm x 20.32cm

ISBN 978-621-8064-87-4

1. Gaddang dialect — Orthography and Spelling. 499.218813 PL5671 P920190194

Inilathala ng KOMISYON SA WIKANG FILIPINO
Gusaling Watson, 1610 Kalye JP Laurel
1005 San Miguel, Maynila
Tel. 02-8733- 7260 • 02-8736- 2525
Email:komisyonsawika@gmail.com
Website: www.kwf.gov.ph

KWF Repositoryo ng Wika at Kultura ng Pilipinas 2021

Para sa mga komento at suhestiyon, maaaring mag-email sa kwf.repositoryo@gmail.com

ortografiya na gaddang

1 | ang GRAFeMA ng gaddang

May restriksiyon

KINAKAILANGANG MAGPA-REGISTER